Julia Brystygier: Od stalinowskiej zbrodniarki do nawróconej katoliczki

opublikowano: 2016-02-12 15:33
wolna licencja
poleć artykuł:
Julia Brystygier pracowała w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. Zajęcie to pochłonęło ją bez reszty na ponad dekadę. Po odejściu z resortu, zaczęła realizować się jako literatka. Pod koniec życia miała natomiast przyjąć chrzest i uświadomić sobie ogrom cierpień jakie spowodowała.
REKLAMA

Zobacz też: Julia Brystygier – pierwsza dama stalinowksiej bezpieki

Julia Brystygier – „Krwawa Luna” (fot. ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej, „Twarze bezpieki 1944-1990”, str. 42).

Kres stalinizmu musiał kiedyś nadejść, a wraz z nim zmierzała ku końcowi kariera Julii Brystygier w aparacie represji. Odwilż w ZSRS rozpoczęła śmierć Stalina 5 marca 1953 r. W Polsce terror zaczął nieco łagodnieć pod koniec roku, kiedy towarzysze dowiedzieli się, że główny pretendent do tytułu władcy komunistycznego świata, Ławrientij Pawłowicz Beria, został rozstrzelany, a władzę w Moskwie przejął Nikita Siergiejewicz Chruszczow. Pewną zmianę widać było choćby na odprawach dyrektorów departamentów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Na jednej z nich, odbytej w połowie czerwca 1954 r., minister Radkiewicz stwierdził dobitnie: „Odrzucamy prostackie metody, odrzucamy i piętnujemy brutalność w pracy, odrzucamy i piętnujemy wszelkiego rodzaju metody nacisku fizycznego”.

Od lipca 1953 r. „Luna” oficjalnie zmieniła w swoim nazwisku dwie litery. Dotąd we wszystkich dokumentach widniało nazwisko Brystygier. Ona sama podpisywała się raz Brystygier, raz Brystiger. Od lipca używała już wyłącznie drugiej wersji nazwiska, choć w niektórych kartotekach wciąż figurowała jako Brystygier.

Julia Brystygier, czyli „Luna” dyrektorem

W czerwcu 1954 r. MBP przeszło wewnętrzną restrukturyzację. Rozkazem ministra Radkiewicza nr 045/org Departament V został formalnie zlikwidowany i włączony w struktury Departamentu III. Zadaniem pracujących w nowej komórce ubeków stało się – w wielkim skrócie – zwalczanie pozostałości podziemia niepodległościowego, a także kontrolowanie partii politycznych, Kościoła, organizacji młodzieżowych i szeroko rozumianej kultury. Na dyrektora oddziału wyznaczona została towarzyszka „Luna”. Ówczesny Dyrektor Departamentu Kadr MBP płk Mikołaj Orechwa pozytywnie opiniował jej kandydaturę stwierdzając, że Brystygier była „dobrym organizatorem, inicjatywnym i energicznym kierownikiem”. Podobną ocenę wydała I sekretarz Komitetu Dzielnicowego PZPR Warszawa Ujazdów – towarzyszka Władysława Mortas. Po zaakceptowaniu wniosku przez Sektor Kadr Wydzielonych, 17 sierpnia 1954 r., „Luna” została dyrektorem nowego Departamentu III. W międzyczasie, 22 lipca, w dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski otrzymała także nagrodę – wieczne pióro i ołówek.

REKLAMA
Józef Światło, były dyrektor X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Wewnętrznego, czyta swoją książkę w Radiu Wolna Europa (fot. ze zbiorów NAC, Rozgłośnia Polska „Radia Wolna Europa”, sygn.. 36-80).

Prawdziwa bomba uderzyła w komunistyczne elity i funkcjonariuszy MBP pod koniec września 1954 r. Ex-ubek – płk Józef Światło, który uciekł na Zachód późną jesienią 1953 r., rozpoczął w RWE nadawanie specjalnych audycji demaskujących prawdziwy obraz Polski pod rządami komunistów – obnażających terror, prześladowania, wszechobecny strach i nędzę społeczeństwa. Siły tych audycji były tak mocne, że ze stanowiskiem ministra BP pożegnał się Radkiewicz oraz jego trzech zastępców.

Józef Różański w więzieniu

Do więzienia trafił, zwolniony ze służby już w marcu 1954 r., jeden z najsłynniejszych zbrodniarzy stalinowskich, odpowiedzialny m.in. za śmierć Witolda Pileckiego, Józef Różański. Jednocześnie areszt opuścił Władysław Gomułka. Powołano także specjalną, pięcioosobową komisję, której za cel wyznaczono „zbadanie okoliczności towarzyszących zdradzie i ucieczce Światły J”. Na jej czele stanęła towarzyszka „Luna”. Pracę tego zespołu wieńczył specjalny raport przedstawiony Bierutowi w pierwszej połowie listopada 1954 r. Wskazano winnych ucieczki Światły – kilku niewysokich rangą ubeków. Skrytykowano także działalność Różańskiego i dyrektora Departamentu X Anatola Fejgina. Ani słowem nie napisano natomiast o pozostałych zbrodniach resortu ani służących w nim oprawcach.

W tamtym czasie Brystygier została włączona także w skład komisji, która miała zająć się sprawą zwolnień z więzień osób aresztowanych podczas walki z wrogiem wewnętrznym. Kierownictwo PRL chciało całą sprawę dość delikatnie wygasić, a inteligencja i urok osobisty Julii świetnie się do tego nadawały. Brystygier, dla przykładu, prowadziła rozmowy z Amerykaninem Hermannem Fieldem, zatrzymanym za rzekome szpiegostwo w Warszawie w 1949 r. Funkcjonariusze MBP nie wykazywali się w toku śledztwa subtelnością. „Luna” starała się udobruchać więźnia. Grała osobę niezwiązaną z resortem. Po części udało się jej zrealizować zamierzony cel.

Na skutek rozliczeń spowodowanych w dużej mierze relacjami Światły, 7 grudnia 1954 r. MBP rozwiązano. W jego miejsce powołano Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP). Ta ostatnia instytucja przejęła praktycznie wszystkie kompetencje MBP łącznie z jego strukturą i podziałem na Departamenty.

Polecamy e-book Pawła Sztamy pt. „Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”:

Paweł Sztama
„Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
127
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-14-3

„Luna” została ponownie zaakceptowana przez Departament Kadr Wydzielonych na szefa Departamentu III, przeznaczonego do ochrony państwa przed wrogą działalnością, tym razem z wyłączeniem spraw kościelnych. Oficjalna nominacja nastąpiła 28 stycznia 1955 r. Jednym z jej zastępców był ówczesny kpt. Henryk Wendrowski, aktywnie uczestniczący w likwidacji partyzantki antykomunistycznej i odpowiedzialny m.in. za śmierć żołnierza Narodowych Sił Zbrojnych kpt. Henryka Flamego „Bartka”. Wendrowski opowiadał po latach o swojej szefowej: „To wyjątkowo urokliwa dama, w pełnym tego słowa znaczeniu”.

REKLAMA

Z tamtego okresu bardziej znana jest działalność Brystygier z zakresu kultury niż wobec przeciwników politycznych. Jako osoba bardzo oczytana, inteligentna i błyskotliwa, posiadała doskonałe układy z wieloma polskimi twórcami, szczególnie pisarzami, a także z instytucjami wydającymi literaturę. Protektor Julii, Jakub Berman, tak opisał jej działalność na tym froncie:

Powierzono jej sprawy wymagające bardzo delikatnych tonów, dużej wiedzy i kwalifikacji wyższego rzędu. Miała robić rozpoznania nastrojów panujących w środowiskach artystycznych i określać, kto z tych ludzi jest uczciwy a kto nie. Trzeba przyznać, że dzięki wrodzonej kulturze dobrze rozeznania robiła. Powstała legenda, że demoralizowała przede wszystkim środowisko literackie. [...] Prawdopodobnie utrzymywała szerokie kontakty z rozmaitymi ludźmi, bo należało to do jej obowiązków.

W dużej mierze dzięki jej staraniom do Polski powrócił Stanisław Cat-Mackiewicz oraz Melchior Wańkowicz.

(Władysław Gomułka przemawiający na wiecu w Warszawie, 24 października 1956 r.) Władysław Gomułka przemawiający na Placu Defilad w Warszawie, 24 października 1956 r. (domena publiczna).

Mimo złagodzenia terroru „Luna” nadal kierowała do swoich podwładnych zbrodnicze instrukcje. W dokumencie z września 1955 r. pisała: „Sprawa radykalnej likwidacji resztek bandytyzmu jest jednym z ważnych zadań, jakie stoją przed organami bezpieczeństwa publicznego”. W tym czasie tzw. „bandytów”, było na terenie Polski bardzo niewielu. Komuniści chcieli ich jednak dobić, wyciąć co do nogi.

Ponadto Brystygier zajmowała się, choć tylko początkowo, akcją remigracyjną z lat 1955–1957. Wiedziała niemal wszystko o celach operacyjnych i ich realizacji. Weszła w skład kolejnej specjalnej komisji, która miała odpowiadać przed najwyższymi władzami za funkcjonowanie rozgłośni „Kraj”, nawołującej Polaków do powrotu do ojczyzny.

Dla rządzącej w Polsce stalinowskiej ekipy nadchodziły trudne czasy. XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w lutym 1956 r. zwiastował duże przemiany w obrębie całego bloku komunistycznego. Nikita Chruszczow wygłosił słynny referat, w którym skrytykował zbrodniczą politykę Józefa Stalina, choć nie wymienił bezpośrednio jego nazwiska. Po zakończeniu Zjazdu zmarł w Moskwie Bolesław Bierut. Władzę w partii przejął na przeszło pół roku Edward Ochab. Po nim I sekretarzem KC PZPR został Władysław Gomułka. Wielu funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa zostało zwolnionych. Bez trudu znaleźli oni jednak zatrudnienie w innych instytucjach. Ministra Radkiewicza przyjęto w 1960 r. na stanowisko dyrektora generalnego Urzędu Rezerw Państwowych. Na więzienie skazano przede wszystkim kozłów ofiarnych z afery Światły – Romkowskiego, Różańskiego i Fejgina. W rezultacie niewielu ubeków poniosło zasłużoną karę. Jak podają najnowsze dane, ekipa Bieruta ma na sumieniu 25–50 tysięcy ofiar śmiertelnych, kilkaset tysięcy osób skazanych na więzienie, a także około miliona zatrzymanych i aresztowanych. Przez tych kilka lat UB inwigilował około 5 mln Polaków.

REKLAMA
Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, jedno z wielu odznaczeń przyznanych przez komunistów Julii Brystygier (fot. Fdutil, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

„Luna” również musiała pożegnać się z resortem. Według Henryka Piecucha: „Sygnałem, że idą złe czasy, były telefony, a raczej ich brak”. W jej aktach znajduje się podanie o zwolnienie ze służby, datowane na 11 października 1956 r. Prośbę rozpatrzono pozytywnie. Odchodząc, Brystygier podpisała zobowiązanie, iż nie ujawni niczego z czym przez 12 lat pracy w bezpiece miała do czynienia. Otrzymała odprawę o równowartości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a także rentę personalną w wysokości prawie 4,5 tys. złotych, którą stopniowo podnoszono. W 1973 r. przyznano jej dodatkowo emeryturę milicyjną.

Jako wierna i oddana komunistka, Julia została uhonorowana kilkunastoma odznaczeniami – Krzyżem Grunwaldu III klasy, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Odznaką 10 lat w Służbie Narodu, Orderem Odrodzenia Polski III klasy, Odznaką Grunwaldu, Sztandarem Pracy I klasy, dwukrotnym Złotym Krzyżem Zasługi. Dodatkowo władze czechosłowackie zdecydowały się przyznać jej Krzyż Walecznych 1939, a sowieckie – Czerwony Sztandar, Medal za Obronę Leningradu i Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. A wszystko to za zasługi w umacnianiu władzy ludowej w Polsce. Jeszcze w 1950 r. została zwolniona z obowiązku służby wojskowej.

REKLAMA

Polecamy e-book Pawła Sztamy pt. „Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”:

Paweł Sztama
„Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
127
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-14-3

Po odejściu z bezpieki „Luna” pracowała w Instytucie ds. Międzynarodowych w Warszawie. Następnie pod pseudonimem Julia Prejs napisała powieść Krzywe litery, realizując wreszcie swoje humanistyczne zamiłowania. W planach miała również szereg innych książek, np. o pisarzu doby dwudziestolecia międzywojennego Emilu Zegdałowiczu. W związku z tym bywała częstym gościem wydawnictwa Czytelnik i zaciskała więzi z towarzystwem literackim. Pracowała też jako redaktor w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Z kolei w latach 60. pisała felietony dla serwisu zagranicznego Polskiego Radia. Praca ta nie zaspokajała jednak jej ambicji.

Nikita Chruszczow macha do Polaków zgromadzonych na stacji Kunowice w drodze do NRD, 1963 r. (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 183-B0624-0041-005, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany).

Mimo wszystko, pierwsze tygodnie po odejściu z resortu nie były dla Brystygier łatwe. Na fali odwilży chciano ją bowiem pociągnąć do odpowiedzialności za nadużycia razem z takimi prominentami jak Radkiewicz czy Berman. Prokuratorzy uznali, że trzy kozły ofiarne z grona wysokich rangą urzędników MPB – Fejgin, Romkowski i Różański – to zbyt mało. Propozycję kolejnego głośnego procesu odrzucił jednak podobno sam Władysław Gomułka. Być może pamiętał, że „Luna” kiedyś mu pomogła.

Oczywiście Brystygier nadal żywo interesowała się polityką i wypowiadała krytycznie na temat ekipy Gomułki czy też samego Chruszczowa, nazywając go „bluffiarzem”. Robiła to oczywiście wyłącznie w gronie najbardziej zaufanych osób m.in. Hilarego Minca i Eugeniusza Szyra. Publicznie nie ujawniała swoich poglądów na bieżące sprawy. Ponadto nie chciała zabierać głosu w kwestii sporu sowiecko-chińskiego. Bardzo źle określała natomiast działalność papieża Pawła VI w kontekście pomysłu jednoczesnej kanonizacji Piusa XII i Jana XXIII. Na stopie towarzyskiej spotykała się także z byłymi pracownikami resortu, np. płk. Leonem Andrzejewskim oraz ppłk. Wiktorem Hererem odpowiedzialnym podobno za śmierć legendy Szarych Szeregów – por. Jana Rodowicza „Anody”.

Wiemy to wszystko dzisiaj, ponieważ Służba Bezpieczeństwa rozpracowywała Julię w ramach sprawy „Egoistka”, prowadzonej przez blisko 12 lat. Wynikało to z rosnących nastrojów antysemickich w gomułkowskiej Polsce. Jej biografia pasowała jak ulał do tezy o „zażydzonej bezpiece”. Podobnie zresztą jak biografia chociażby Różańskiego i Romkowskiego. Niestety, „Luna” unikała tematów dotyczących nagonki na Żydów.

REKLAMA

W bliskim otoczeniu Brystygier umieszczono zatem kilku agentów, założono podsłuch telefoniczny oraz pokojowy, prowadzono kontrolę korespondencji, a także prowadzono zewnętrzną obserwację. Początkowo odmawiano jej wyjazdu do Francji, do brata, z którym miała przez lata nie utrzymywać kontaktu. W końcu jednak zmieniono zdanie. Sprawę „Egoistka” zamknięto 17 lipca 1974 r. Wówczas – jako staruszka – Julia nie stanowiła już dla ustroju żadnego zagrożenia, choć przecież nigdy nie zamierzała komunistom w czymkolwiek przeszkadzać i w zasadzie nigdy z ich rąk specjalnie nie ucierpiała.

Innym interesującym momentem życia „Luny” były wizyty w Laskach pod Warszawą, w Zakładzie Opieki nad Ociemniałymi. Początki jej związku z tym miejscem wiążą się z pobytem w szpitalu. Tam poznała niewidomą siostrę Bonifację, której czytała książki oraz prasę, m.in. „Tygodnik Powszechny”. Po zakończeniu terapii Brystygier niejednokrotnie zapraszano do Lasek, w których gościła kilka razy na początku lat 60. Już wówczas żywo interesowali się nią jej następcy z MSW. Dopóki miała przekonanie, że nie znajduje się pod obserwacją, przyjeżdżała tam z wielką ochotę. Wizyty skończyły się, gdy pewnego dnia odkryła, że jest śledzona przez SB.

Grób Julii Brystygier (fot. Lukasz2, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

Według prezesa Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi ks. Antoniego Marylskiego „Luna” przeszła wewnętrzną przemianę: „Ona teraz uświadomiła sobie, ile zła i nieszczęścia wielu ludziom swym nieludzkim postępowaniem sprawiła i stara się obecnie nowym chrześcijańskim życiem jeszcze wiele naprawić”. Podobno pod koniec życia miała przyjąć chrzest, przystępować do komunii świętej, a także modlić się gorliwie. Wielu ludzi z jej bliskiego otoczenia powątpiewało jednak w faktyczne nawrócenie „Luny” na katolicyzm. Tego sprawdzić już w żaden sposób nie można.

Julia Brystygier zmarła 9 października 1975 r. w Warszawie.

Życie „Krwawej Luny” jest doskonałym przykładem biografii zagorzałej komunistki, której oddanie dla ideologii przesłoniło inne, niemałe przecież talenty. Gdyby nie wiara w system totalitarny, Julia zostałaby zapewne wybitną inteligentką o lewicowych poglądach. Niestety, Brystygier wybrała politykę i bez reszty się jej poświęciła. Została w konsekwencji jednym z największych zbrodniarzy stalinowskich w Polsce i jedyną tak wpływową kobietą wśród komunistycznej elity.

Polecamy e-book Pawła Sztamy pt. „Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”:

Paweł Sztama
„Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
127
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-14-3

Bibliografia:

  • Archiwa:
  • Archiwum Akt Nowych, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Komitet Centralny, Biuro Spraw Kadrowych, Julia Bristigier, sygn. 237/XXIII-771, dokumenty ze zbiorów dra hab. Mirosława Szumiły.
  • Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Akta osobowe Brystigier Julia, sygn. IPN BU 0154/49.
  • AIPN, Akta osobowe Różański Józef s. Adama, sygn. IPN BU 0193/7094.
  • AIPN, Julia Brystygier, IPN BU 1977/50.
  • AIPN, Akta sprawy „Egoistka”, IPN BU 01208/1293, dokumenty ze zbiorów prof. dra hab. Andrzeja Paczkowskiego.
  • Źródła drukowane:
  • Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956. Taktyka, strategia, metody, cz. II, Lata 1948-1956, oprac. Andrzej Paczkowski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1994.
  • Aparat bezpieczeństwa w latach 1950-1952. Taktyka, strategia, metody, wybór i oprac. Antoni Dudek i Andrzej Paczkowski, Bellona, Warszawa 2000.
  • Aparat bezpieczeństwa w latach 1953-1954. Taktyka, strategia, metody, wybór i oprac. Grzegorz Majchrzak i Andrzej Paczkowski, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2004.
  • Biuletyny Informacyjne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1946, red. nauk. Wanda Chudzik, Irena Marczak, Marek Olkuśnik, Książka i Wiedza, Warszawa 1996.
  • Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945-1953, wybór i oprac. Adam Dziurok, ks. Józef Marecki, Filip Musiał, Avalon, Kraków-Katowice 2012.
  • Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu Bezpieczeństwa Publicznego (1944-1956), wybór i oprac. Bogusław Kopka, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2011.
  • Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina w 1957 roku, cz. I i II, oprac., wybór i przygot. do druku Marek Jabłonowski i Włodzimierz Janowski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawa 2011.
  • Źródła internetowe:
  • 35 lat temu zmarła „Krwawa Luna” [w:] Dzieje.pl, 8 października 2010 roku [dostęp: 15 stycznia 2016 r.], <[http://dzieje.pl/aktualnosci/35-lat-temu-zmarla-krwawa-luna]>.
  • Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa [w:] Biuletyn Informacji Publicznej. Instytut Pamięci Narodowej [dostęp: 15 stycznia 2016 r.], <[http://katalog.bip.ipn.gov.pl/main.do?katalogId=2&pageNo=1&]>.
  • Z listy oprawców: Igor Andrejew, Julia Brystygierowa, Kazimierz Drohomirecki [w:] Interia. Nowa Historia, 10 lipca 2014 roku [dostęp: 15 stycznia 2016 r.], <[http://nowahistoria.interia.pl/ksiazka-do-historii/news-z-listy-oprawcow-igor-andrejew-julia-brystygierowa-kazimierz,nId,1465668]>.
  • Zbrodnicze monstrum. „Krwawa Luna” w łóżku [w:] Onet, 15 lutego 2012 roku [dostęp: 15 stycznia 2016 r.], <[http://wiadomosci.onet.pl/prasa/zbrodnicze-monstrum-krwawa-luna-w-lozku/8ykhd]>.
  • Fan-Bu-Li. Dziewczyny nad przepaścią [w:] Cwiszn [dostęp: 11 listopada 2016 r.], <[http://www.cwiszn.pl/files/files/fanbuli_70-72_fragmenty.pdf]>.
  • Krwawa Luna Brystygierowa. Publikujemy nieznane materiały z archiwum IPN [w:] Lustracja.net [dostęp: 15 stycznia 2016 r.], <[http://www.lustracja.net/index.php/zydokomuna/209-krwawa-luna-brystygierowa-publikujemy-nieznane-materialy-z-archiwum-ipn]>.
  • Pierwszy Zjazd PPR [w:] Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [dostęp: 9 stycznia 2016 r.], <[http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/4608]>.
  • Filmy:
  • Bezpieka 1944-1956 [film dokumentalny], reż. Iwona Bartólewska, Agencja Filmowa Profilm, 1997.
  • Świat Luny [film dokumentalny], reż. Ignacy Szczepański, Studio Filmowe Wir, 1997.
  • Pamiętniki i wspomnienia:
  • Berling Zygmunt, Wspomnienia. Wolność na przetarg, Polski Dom Wydawniczy, Warszawa 1991.
  • Błażyński Zbigniew, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1950, Rytm, Warszawa 1990.
  • Piecuch Henryk, Akcje specjalne. Od Bieruta do Ochaba, Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 1996.
  • Rószkiewicz-Litwinowiczowa Anna, Trudne decyzje. Kontrwywiad Okręgu Warszawa AK 1943-1944, więzienie 1949-1954, PIW, Warszawa 1991.
  • Sokorski Włodzimierz, Wspomnienia, KAW, Warszawa 1990.
  • Torańska Teresa, Oni, Iskry, Warszawa 2004.
  • Opracowania:
  • Aparat Bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. I, 1944-1956, red. nauk. Krzysztof Szwagrzyk, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2005.
  • Cenckiewicz Sławomir, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Arcana, Kraków 2005.
  • Dudek Antoni, Paczkowski Andrzej, Polska [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989, pod red. Krzysztofa Persaka i Łukasza Kamińskiego, IPN, Warszawa 2010.
  • Eisler Jerzy, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Czerwone i Czarne, Warszawa 2014.
  • Fijałkowska Barbara, Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Olsztyn 1995.
  • Gmitruk Janusz, Polska Partia Robotnicza wobec Polskiego Stronnictwa Ludowego (1945-1947), [w:] Polska Partia Robotnicza, pod red. Mariusza Krzysztofińskiego, IPN, Rzeszów 2014.
  • Grochowska Magdalena, Dla swoich pobudką, dla wrogów przestrogą, „Gazeta Wyborcza” 2005, nr 6.
  • Koper Sławomir, Seksalfabet PRL, „Do Rzeczy Historia” 2015, nr 10.
  • Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Libella, Paryż 1986.
  • Łabuszewski Tomasz, Problem rozliczeń zbrodni stalinowskich w Polsce – fakty i mity, [w:] Wina i kara. Społeczeństwo wobec rozliczeń zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w latach 1939-1956, red. nauk. Patryk Pleskot, IPN, Warszawa 2015.
  • Mołdawa Tadeusz, Ludzie władzy 1944-1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, PWN, Warszawa 1991.
  • Paczkowski Andrzej, Polacy pod obcą i własną przemocą [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
  • Paczkowski Andrzej, Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Prószyński Media, Warszawa 2009.
  • Płużański Tadeusz, Lista oprawców, Fronda, Warszawa 2014.
  • Rutkowski Tadeusz Paweł, Tworzenie zrębów mitu. Działalność Wydziału Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej na polu propagandy dziejów ruchu robotniczego [w:] Polska Partia Robotnicza, pod red. Mariusza Krzysztofińskiego, IPN, Rzeszów 2014.
  • Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. I, A-D, red. nacz. Feliks Tych, Książka i Wiedza, Warszawa 1978.
  • Spałek Robert, Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948-1956, Zysk i S-ka, Warszawa-Poznań 2014.
  • Stopyra Agata, Figurantka „Roxana”. Inwigilacja Julii Brystygier przez Służbę Bezpieczeństwa (1962-1974), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, t. 2.
  • Szumiło Mirosław, Elita Polskiej Partii Robotniczej (1944-1948). Portret historyczno-socjologiczny, [w: ] Polska Partia Robotnicza, pod red. Mariusza Krzysztofińskiego, IPN, Rzeszów 2014.
  • Szumiło Mirosław, Roman Zambrowski 1909-1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, IPN, Warszawa 2014.
  • Szwagrzyk Krzysztof, Żydzi w kierownictwie UB. Stereotyp czy rzeczywistość, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 11.
  • Żaryn Jan, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 11.
  • Opracowania niepublikowane:
  • Dumański Norbert, Działalność polityczna Julii Brystygier, praca magisterska napisana we wrześniu 2007 r. na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Redakcja: Michał Woś

Polecamy e-book Pawła Sztamy pt. „Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”:

Paweł Sztama
„Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
127
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-14-3
REKLAMA
Komentarze

O autorze
Paweł Sztama
Doktorant UMCS w Lublinie, pracownik Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie. Interesuje się historią organów bezpieczeństwa krajów Bloku Wschodniego i historią wojskową. Autor biografii gen. Augusta Emila Fieldorfa "Nila". Miłośnik biegania, gór, Gruzji, literatury, piłki nożnej oraz podróży.

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone