Anna, córka Kazimierza Wielkiego i teściowa Władysława Jagiełły

Anna to córka Kazimierza III Wielkiego, bohatera serialu „Korona królów”

Po śmierci królowej Jadwigi Andegaweńskiej 17 lipca 1399 roku z powodu komplikacji poporodowych, Władysław II Jagiełło postanowił ponownie wstąpić w związek małżeński. Wybór monarchy padł na hrabiankę Annę cylejską, córkę hrabiego Wilhelma z Celje, wychowującą się na dworze stryja Hermana II. Życzenie, aby to właśnie ona miała zostać żoną Jagiełły, miała zresztą wyrazić na łożu śmierci sama królowa Jadwiga. Wydawałoby się, że małżeństwo z potomkinią nieżyjącego od lat hrabiego z małego hrabstwa na terenie dzisiejszej Słowenii nie przynosiło Jagielle większych korzyści. Anna miała jednak pewien ważny atut – jej matka była córką króla Polski Kazimierza III Wielkiego, więc małżeństwo z wnuczką monarchy umacniało pozycję Litwina na polskim tronie. Przywracało też pamięć o zapomnianych córkach ostatniego Piasta, które król Ludwik I z dynastii Andegawenów wywiózł po śmierci ojca na Węgry i niezbyt prestiżowo wydał za mąż.

Anna, córka Kazimierza Wielkiego: legitymizacja i zaręczyny

Nagrobek Anny Kazimierzówny w kościele parafialnym św. Stefana w Mindelheim (fot. Flussar, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International).

Anna Kazimierzówna była najstarszą córką króla Kazimierza III Wielkiego i jego czwartej żony, księżniczki żagańskiej Jadwigi. Według dawniejszej literatury (m.in. Oswalda Balzera) urodziła się w 1366 roku, co opierało się na błędnym przekonaniu, że w chwili ślubu musiała mieć ukończony 14. rok życia, gdy tymczasem wystarczyło skończone 12 lat. Badacz genealogii Piastów Kazimierz Jasiński słusznie przyjął, że przyszła ona na świat między końcem 1365 a 5 kwietnia 1368 roku, najprawdopodobniej w 1366 lub 1367 roku. Imię otrzymała na cześć swojej babci, księżnej żagańskiej Anny, chociaż nosiła je również ciotka królewny, księżna raciborska Anna. Małżeństwo rodziców Kazimierzówny zostało zawarte na podstawie sfałszowanej dyspensy papieskiej i w świetle prawa kościelnego uchodziło za konkubinat. Przez pierwsze miesiące życia Anna i jej młodsza siostra Kunegunda (urodzona w 1367 lub 1368 roku) uchodziły na arenie międzynarodowej za dzieci nieślubne, wymagały więc legitymizacji. Dokonał jej 5 grudnia 1369 roku papież Urban V, podkreślając jednak, że nie mają one praw do dziedziczenia tronu polskiego.

Akt legitymizacji Anny i Kunegundy wiązał się ściśle z planami ich ojca, który pragnął wydać jedną z córek za jednego z synów cesarza Karola IV: Wacława lub Zygmunta. W obydwu wypadkach, aby małżeństwo mogło dojść do skutku potrzebna była dyspensa papieska – Wacław był wnukiem siostry polskiego króla Kunegundy Łokietkówny, a Zygmunt prawnukiem Kazimierza III. W dwóch dokumentach z 5 grudnia 1369 roku papież udzielał dyspensy od przeszkody pokrewieństwa między córkami króla a synami cesarza, odpowiednio Wacławem i Zygmuntem. Inną przeszkodą było narzeczeństwo Wacława z księżniczką Elżbietą z dynastii Andegawenów. Te jednak zostało unieważnione przez Urbana V 9 grudnia 1369 roku. Ostatecznie piastowsko-luksemburskie małżeństwo nie doszło do skutku i przed 13 czerwca 1370 roku zaręczyny zostały zerwane. Prawdopodobnie w międzyczasie (między 5 grudnia 1369 roku a 3 listopada 1370 roku, zapewne na początku 1370 roku) zmarła młodsza siostra Anny, Kunegunda.

Kazimierz III Wielki (aut. Marcello Bacciarelli, domena publiczna).

Do Anny część badaczy (m.in. Oskar Halecki i Stefan Maria Kuczyński) odnosiło informacje ruskich latopisów o tym, że książę litewski Konstanty Koriatowic ubiegał się o rękę córki króla Kazimierza Wielkiego, lecz zrezygnował, gdy dowiedział się, że musi przyjąć religię katolicką. Projekt małżeński datowano na rok 1368, po śmierci żony Kaźka słupskiego Kenny Joanny, córki księcia Litwy Olgierda. Mariaż ten miał rzekomo na nowo zacieśnić stosunki polsko-litewskie. Przekaz latopisów jest jednak bardzo późny, a źródła o nim donoszące uchodzą za mało wiarygodne. Warto też zauważyć, że Konstanty pod koniec lat 60. XIV wieku miał już ponad trzydzieści lat, więc wydaje się wątpliwe (choć historia zna takie przypadki), by rozważał kilkuletnią królewnę jako kandydatkę na żonę. Jan Tęgowski zasugerował, że być może Konstanty lub jego bracia byli swatani młodszej siostrze Anny Jadwidze (urodzonej w 1369 lub 1370 roku), ale nie przez króla Kazimierza, tylko jego następcę Ludwika I.

W każdym razie projekty małżeńskie ostatniego Piasta wobec córek nie doczekały się realizacji. Sam monarcha zmarł 5 listopada 1370 roku w Krakowie, a wobec braku męskiego potomka jego następcą został Ludwik I z dynastii Andegawenów. Dalsze losy królewien Anny i Jadwigi zależały od woli nowego króla.

Pożegnanie z ojczyzną

Dwa dni przed śmiercią Kazimierz III Wielki spisał testament, w którym między innymi zabezpieczył przyszłość swojej żony i dzieci. Jak pisał Jan Długosz, który czerpał swoje informacje z kroniki Jana z Czarnkowa:

Swoim dwu niezamężnym córkom, z trzeciej żony Jadwigi, córki księcia głogowskiego Henryka: Annie i Jadwidze, dał całe wyposażenie łoża, obicia i zasłony z batystu błyszczące purpurą, klejnotami, perłami i drogimi kamieniami rzadkiej roboty, również wszystkie łyżki zrobione z czystego złota, połowę wszelkich naczyń, kosztowności i klejnotów ze srebra, a drugą połowę swojej żonie Jadwidze.

Królewny miały zatem otrzymać po śmierci ojca ogromny majątek. Kiedy władzę w Polsce przejął Ludwik Andegaweński, wykonawczynią testamentu poprzednika ustanowił swoją matkę Elżbietę Łokietkównę. Ta zaś doprowadziła do drobnej, lecz bardzo istotnej korekty zapisów. Jak pisał Jan z Czarnkowa, naczynia srebrne podzielono między królową Jadwigę i jej dzieci na trzy równe części po 333 i pół grzywien srebra ciężkiej wagi. Pozostałe kosztowności i klejnoty o ogromnej łącznej wartości „dla dwóch córek królewskich zostały zachowane”.

Elżbieta Łokietkówna wraz z dziećmi (miniatura z epoki, domena publiczna).

Andegawenowie mieli niemały interes w rozstrzygnięciu testamentu na korzyść kilkuletnich córek ostatniego Piasta na polskim tronie. Wdowa po Kazimierzu Jadwiga powróciła bowiem na rodzinny Śląsk, zostawiając córki pod opieką szwagierki, królowej Węgier Elżbiety Łokietkówny. Liczyła zapewne, że Andegawenowie lepiej zadbają o przyszłość Kazimierzówien niż ona. Innymi słowy zarządzanie ogromnym majątkiem zapisanym królewnom przypadło w udziale węgierskiej królowej. Latem 1371 roku Łokietkówna wywiozła swoje bratanice wraz z odziedziczonymi przez nie kosztownościami na Węgry, żeby, jak pisał Jan Długosz, „w razie, gdyby wyszły za mąż za znaczniejszych książąt, nie były bardziej skore do wszczynania niepokoju w kraju dla zdobycia Królestwa Polskiego”. Z inicjatywy Ludwika papież Grzegorz XI w bulli z 11 października 1371 roku przy okazji legitymizacji Jadwigi Kazimierzówny potwierdził legitymizację jej starszej siostry Anny, ponownie podkreślając, że córki króla Kazimierza nie mają praw do dziedziczenia tronu. Nie jest więc słuszna opinia Jana Długosza, że nowy król naraził córki poprzednika na hańbę nieślubnego pochodzenia.

Kup e-booka „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego” :

Ludwik I Andegaweński, wizerunek z Chronica Hungarorum z XV wieku (domena publiczna).

Ludwik I mógł jednak widzieć w córkach poprzednika pewne zagrożenie, sam bowiem miał z małżeństwa z Elżbietą Bośniaczką tylko córki. Gdyby Kazimierzówny doczekały się w przyszłości męskich potomków, jako wnuki Kazimierza III mogliby oni zgłosić pretensje do polskiego tronu. Sytuacja zmieniła się, kiedy 17 września 1374 roku w Koszycach Andegawen za nadane szlachcie przywileje uzyskał dla jednej ze swoich córek prawo dziedziczenia po sobie korony. Tymczasem Kazimierzówny wychowywały się wraz z córkami Ludwika na dworze węgierskim w Budzie. Chociaż nie spotykały swej ciotki Elżbiety Łokietkówny zbyt często, podchodziła ona do córek brata z troską i życzliwością. Być może zadbała, aby umiały one mówić po polsku, chociaż córka Anny Kazimierzówny, późniejsza królowa Anna cylejska, przed ślubem z Władysławem Jagiełłą zupełnie nie znała ojczystego języka matki. Kiedy Kazimierzówna ukończyła 12. rok życia, Ludwik i jego matka postanowili znaleźć jej odpowiedniego kandydata na męża.

Haniebne małżeństwo?

Krótko przed 6 kwietnia 1380 rokiem Anna Kazimierzówna została przez Ludwika Andegaweńskiego wydana za mąż za Wilhelma, hrabiego Celje na terenie dzisiejszej Słowenii. Pewien wpływ na wybór przyszłego męża królewny mogła mieć żona Andegawena, królowa Elżbieta Bośniaczka, ponieważ stryj Wilhelma Herman I był mężem stryjecznej siostry monarchini, Katarzyny Kotromanić. Część badaczy w oparciu m.in. o późną relację Jana Długosza twierdziło, że Ludwik specjalnie wydał córki Kazimierza jak najgorzej i najdalej od Polski, aby nigdy nie zgłaszały roszczeń do tronu. Dziedziczenie władzy przez córki Andegawena było już jednak zabezpieczone, a ród hrabiów Celje, choć nie równający się prestiżem z królewską dynastią Piastów, miał jak wspomniano koligacje między innymi z banami Bośni.

Król Ludwik wypłacił również Kazimierzównie niemały posag w wysokości 20 tysięcy dukatów i zabezpieczył jej małżeńską oprawę na jednym z miast austriackich, które hrabia Wilhelm dzierżył tytułem zastawu. Zezwolenie na zabezpieczenie wiana wyraził 20 maja 1383 roku książę austriacki Leopold III. Dokumentem z 27 marca 1382 roku Ludwik zaznaczył, że w razie bezpotomnej śmierci Anny i Wilhelma posag miał przypaść w udziale stryjecznemu bratu hrabiego Hermanowi II i jego potomkom.

Zapewne w 1381 roku Anna urodziła swoją jedyną córkę ze związku z cylejskim hrabią, której nadano po matce imię Anna. Małżeństwo najprawdopodobniej nie było zbyt udane, gdyż Wilhelm większość czasu spędzał na łowach i turniejach. Zakończyło się po dwunastu latach, gdy 19 sierpnia 1392 roku hrabia Celje zmarł.

Władysław Jagiełło i jego żony, Anna Cylejska druga od lewej. Przedstawienie XVI-wieczne (domena publiczna).

Przed 16 września 1394 roku Kazimierzówna po krótkim okresie wdowieństwa wyszła ponownie za mąż za Ulryka, księcia Teck w Wirtembergii. Z tego dnia pochodzi bowiem dokument, w którym już jako księżna Teck kwitowała Hermana II z odbioru 16 tysięcy złotych, wypłaconych jej tytułem wiana i daru poślubnego. Wychodząc za mąż, opuszczała hrabstwo Celje, pozostawiając córkę pod opieką wspomnianego stryjecznego brata męża. Prawdopodobnie przez kolejnych kilka lat nie interesowała się szczególnie losem córki, dopóki na początku 1401 roku nie dowiedziała się, że zamierza ją poślubić polski król Władysław II Jagiełło. 16 lipca 1401 roku Anna cylejska wjechała do Krakowa, a 29 stycznia 1402 roku została żoną monarchy. Dla jej matki, zapomnianej córki ostatniego Piasta na tronie, była to okazja, aby po trzydziestu latach ponownie odwiedzić ojczyznę.

Matka królowej

25 lutego 1403 roku Anna Kazimierzówna uczestniczyła w koronacji swojej córki Anny cylejskiej na królową. Jak pisał Jan Długosz: „była przejęta do głębi ogromną radością, że mogła zobaczyć królestwo ojca i oglądać swą córkę wyniesioną na tron królewski”. Za panowania królowej Anny księżna Teck odwiedziła jeszcze Polskę co najmniej raz, zawsze wracając z niej sowicie wynagradzana przez króla Władysława II Jagiełłę. 10 marca 1408 roku władca wysłał do teściowej posłańca, aby powiadomić ją, że królowa Anna oczekuje potomka i zapewne zaprosić na chrzciny. Jedyna wnuczka Kazimierzówny Jadwiga urodziła się 8 kwietnia 1408 roku w Krakowie, lecz księżna Teck nie zdołała wówczas przybyć do Polski. Po raz ostatni przyjechała do ojczyzny pod koniec 1409 roku, a jej pobyt w Polsce trwał ponad pół roku. Otrzymała wówczas od zięcia między innymi sukno brukselskie wartości 20 grzywien. W maju 1410 roku spotkała się z wyruszającym na wojnę z Krzyżakami Jagiełłą w Nowym Mieście Korczynie. Wróciła chyba jednak do Teck przez wielką wiktorią Jagiełły pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Z całą pewnością mocno przeżyła śmierć swojej jedynej córki Anny, zmarłej 20 lub 21 marca 1416 roku w Krakowie.

Kościół parafialny św. Stefana w Mindelheim (fot. Richard Mayer, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported).

24 lipca 1422 roku Anna i jej mąż Ulryk wystawili dokument, stanowiący nadanie na rzecz kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Stefana w Mindelheim. Księżna zobowiązywała w nim duchownych kościoła do cotygodniowych modłów między innymi za duszę rodziców, Kazimierza III Wielkiego i Jadwigi żagańskiej, i córki Anny cylejskiej. Anna Kazimierzówna zmarła w 1425 roku i została pochowana w południowej kaplicy wspomnianego kościoła w Mindelheim. Jej drugie małżeństwo było bezpotomne. Po śmierci żony książę Ulryk jeszcze dwukrotnie wstępował w związki małżeńskie – w 1426 roku poślubił margrabiankę badeńską Urszulę, a w 1430 roku córkę Jana z Thiersteinu Agnieszkę. Zmarł 7 sierpnia 1432 roku i został pochowany obok swoich dwóch pierwszych żon.

Polecamy e-book Aleksandry Niedźwiedź – „Z czego się śmiano w średniowieczu?” :

Bibliografia:

• Źródła:
• Jan z Czarnkowa, Kronika Janka z Czarnkowa, Związkowa Drukarnia we Lwowie, Lwów 1907.
• Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 9: 1300–1370, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 10: 1370–1405, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 10 i 11: 1406–1412, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Opracowania:
• Balzer Oswald, Genealogia Piastów, wyd. II, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2005.
• Dąbrowski Jan, Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Universitas, Kraków 2007.
• Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2001.
• Kozłowska-Budkowa Zofia, Z ostatnich lat Kazimierza Wielkiego, „Małopolskie Studia Historyczne”, R. 6, z. 3–4, 1966, s. 11-21.
• Ożóg Krzysztof, Szczur Stanisław, Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.
• Pieradzka Krystyna, Anna (1366–1425), córka Kazimierza Wielkiego [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1935.
• Pieradzka Krystyna, Anna Cyllejska (po 1380–1416), druga żona Władysława Jagiełły [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1935.
• Sikora Franciszek, W sprawie małżeństwa Władysława Jagiełły z Anną Cylejską, [w:] Personae – colligationes – facta, pod red. Janusza Bieniaka, Zakład Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu, Toruń 1991, s. 93-103.
• Śliwiński Józef, Mariaże Kazimierza Wielkiego. Studium z zakresu obyczajowości i etyki dworu królewskiego w Polsce XIV wieku, Wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn 1987.
• Tęgowski Jan, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 1999.
• Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004.