Księżna Eufemia (Ofka), żona Władysława Opolczyka: wzór średniowiecznej małżonki?

Władysław Opolczyk: śląski książę o wielkich ambicjach

Czytaj dalej...

Chociaż księżna Eufemia opolska zwana Ofką doczekała się biogramu w „Polskim Słowniku Biograficznym”, życiorys drugiej żony Władysława Opolczyka nadal pełen jest wielu niewiadomych, a nawet podstawowe informacje biograficzne na jej temat (m.in. data ślubu i potomstwo) budzą spory wśród badaczy. W dokumentach bardzo często pojawiała się obok męża, lecz nigdy nie wysuwała się na pierwszy plan i unikała angażowania się w wielką politykę. W zamian uzyskała jednak ogromny szacunek Władysława Opolczyka, który liczył się z jej zdaniem i zadbał o to, aby dobra żona otrzymała po jego śmierci godziwą oprawę wdowią. Szansą na przypomnienie życiorysu Ofki może okazać się trzeci sezon serialu Korona królów, w którym w rolę księżnej opolskiej wcieli się jedna z najpopularniejszych polskich aktorek – Grażyna Szapołowska.

Księżna Eufemia: córka okrutnika

Eufemia zwana Ofką była córką księcia mazowieckiego Siemowita III i jego pierwszej żony, księżniczki opawskiej Eufemii. Data urodzenia Ofki budzi wątpliwości wśród badaczy. Oswald Balzer w wydanej w 1895 roku Genealogii Piastów uznał, że urodziła się ona ok. 1340 roku, lecz uważał ją za jedyną żonę Władysława Opolczyka i datował jej małżeństwo na czas przed 1355 rokiem. Tymczasem jej ślub z księciem opolskim odbył się w latach 60. lub na początku lat 70. XIV wieku i był drugim małżeństwem władcy. Z całą pewnością księżniczka urodziła się między 1344 a 1356 rokiem, bowiem w tym czasie trwało małżeństwo jej rodziców, lecz ustalenie dokładniejszej daty nie jest możliwe przy obecnym stanie źródeł. Oprócz Eufemii Siemowit III doczekał się z pierwszego małżeństwa jeszcze czworga dzieci: Anny, dominikanki w Raciborzu, księcia warszawskiego Janusza I, księcia rawskiego i płockiego Siemowita IV oraz Małgorzaty, żony kolejno księcia słupskiego Kazimierza (Kaźka) IV i księcia brzeskiego Henryka VII z Blizną.

Pieczęć Siemowita III mazowieckiego, ojca Eufemii (domena publiczna).

Matka Eufemii zmarła w drugiej połowie 1356 lub na początku 1357 roku. Zapewne w listopadzie 1357 roku ojciec Eufemii ożenił się po raz drugi z Anną, córką księcia ziębickiego Bolka II lub Mikołaja Małego. Para doczekała się trzech synów, przyrodnich braci Ofki: Stanisława Siemowita, nieznanego z imienia i Henryka. Między 1368 a 1370 rokiem na mazowieckim dworze doszło jednak do małżeńskiego dramatu, który poważnie nadszarpnął wizerunek ojca Eufemii. Jak pisał Jan z Czarnkowa w swojej kronice, władca Mazowsza oskarżył swoją żonę o zdradę, zamknął ją pod strażą w zamku w Rawie Mazowieckiej, a kiedy urodziła syna rozkazał ją udusić. Mały Henryk przez trzy lata był wychowywany przez ubogą chłopkę spod Rawy, a następnie wzięła go pod opiekę starsza siostra, księżna słupska Małgorzata. Przed 30 maja 1378 roku przyrodni brat Ofki został ostatecznie uznany przez Siemowita za prawowitego syna, lecz książę do końca życia żałował swojego haniebnego czynu wobec żony. Ojciec Eufemii zmarł 16 czerwca 1381 roku w Płocku.

Historia księżnej Anny została w kolejnych latach wzbogacona o nowe wątpliwej wiarygodności szczegóły, a jej imię zmienione w legendach na Ludmiła. W tej formie dotarła podobno do angielskiego dramaturga Williama Szekspira, który miał wykorzystać jej motywy przy tworzeniu dramatów Opowieść zimowa i Burza. Kiedy na Mazowszu rozegrała się małżeńska tragedia, Eufemia była już najprawdopodobniej żoną księcia opolskiego Władysława Opolczyka.

W małżeństwie z Władysławem Opolczykiem

Data ślubu Eufemii i Władysława Opolczyka od wielu lat budzi żywe dyskusje wśród badaczy genealogii Piastów. Z całym pewnością należy wykluczyć daty skrajne zaproponowane przez Oswalda Balzera i Katarzynę Pieradzką – odpowiednio przed 1355 rokiem i ok. 1379 roku. Pierwsza opierała się na błędnym przekonaniu o istnieniu tylko jednej żony Opolczyka, zaś druga jest niemożliwa ze względów chronologicznych, gdyż najstarsza córka Eufemii z całą pewnością urodziła się przed 1376 rokiem. Ponadto już jesienią 1372 roku w otoczeniu opolskiego księcia obecni byli mazowieccy rycerze, którzy zapewne przybyli do Opola po jego ślubie. Kazimierz Jasiński i Stanisław A. Sroka uznali, że małżeństwo zostało zawarte przed 26 marca 1367 roku, kiedy w źródłach pojawiła się wzmianka o córce Opolczyka Katarzynie, którą identyfikowali z córką księcia i Eufemii o tym imieniu, żoną księcia głogowskiego i żagańskiego Henryka VIII Wróbla.

Pieczęć Władysława Opolczyka z 1379 roku (domena publiczna).

Odrębny pogląd wyraził Dieter Veldtrup, a za nim Jerzy Sperka, którzy uznali Katarzynę z 26 marca 1367 roku za córkę Opolczyka z pierwszego małżeństwa, zmarłą przed 22 października 1372 roku. Veldtrup datował więc małżeństwo Ofki dopiero na przełom 1370 i 1371 roku. Przypuszczał zarazem, że inicjatorem tego mariażu był król Ludwik Węgierski, który chciał zbliżyć współpracującego z nim Opolczyka do wysuwającego pretensje do polskiego tronu księcia słupskiego Kaźka (szwagra Ofki) i w ten sposób zneutralizować swojego politycznego przeciwnika. Jan Tęgowski słusznie zwrócił jednak uwagę, że młodsza siostra Eufemii Małgorzata wyszła za mąż w 1369 roku, a zazwyczaj ojcowie wydawali córki w kolejności starszeństwa. Należy zatem uznać lata 60. XIV wieku za najbardziej prawdopodobny czas zawarcia tego mazowiecko-opolskiego mariażu. Eufemia była drugą żoną opolskiego władcy – pierwszą była bowiem Elżbieta, córka hospodara wołoskiego Mikołaja Aleksandra Basaraba.

Henryk VIII Wróbel, książę głogowsko-żagański, zięć Eufemii (aut. Irena Bierwiaczonek, domena publiczna). Sporna jest również kwestia liczby dzieci, które pochodziły z małżeństwa Ofki i Władysława Opolczyka. Na pewno ze związku tej pary pochodziły trzy córki: Katarzyna (tożsama lub nie z Katarzyną z dokumentu z 26 marca 1367 roku), żona księcia Henryka VIII Wróbla, Jadwiga, żona księcia kierniowskiego Wigunta Aleksandra, i zmarła w młodym wieku Eufemia. Być może córką Opolczyka z tego związku była też Elżbieta, narzeczona lub żona margrabiego morawskiego Jodoka, chociaż zdaniem części badaczy pochodziła ona z pierwszego małżeństwa księcia.

Ofka: wierna towarzyszka męża

Przez pierwsze lata małżeństwa Eufemia i jej mąż przebywali zapewne głównie na Węgrzech, gdzie Władysław od wiosny 1367 roku do października 1372 roku sprawował urząd palatyna. Następnie od 1372 do 1378 roku był namiestnikiem na Rusi, a w 1378 roku tymczasowo sprawował funkcję wielkorządcy w Polsce. Nie wiadomo, czy Ofka towarzyszyła mężowi w jego licznych podróżach, gdyż pierwsze zachowane dokumenty wymieniające ją u boku Władysława pochodzą dopiero z lat 80. XIV wieku.

Tekst ma więcej niż jedną stronę. Przejdź do pozostałych poniżej.