Kwartalnik „Karta” – numer 91 – recenzja i ocena

Głównym tematem nowej „Karty” są dzieje Ossolineum – instytucji polskiej założonej we Lwowie przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, a dziś funkcjonującej we Wrocławiu. W czasie zaborów stanowiła ona niezwykle istotny ośrodek kultury narodowej, a po II wojnie światowej stała się źródłem sporów i walk o prawa do jej zasobów. Proponowane materiały to przede wszystkim zebrane i wyselekcjonowane materiały źródłowe: listy, wspomnienia, wypowiedzi osób związanych z Ossolineum. W ciekawy sposób przedstawiają one to, co działo się z zasobami Zakładu Narodowego, jak wyglądały próby odzyskania cennych dzieł sztuki i ich przenosiny na teren Polski w jej granicach z 1945 roku.

Na podobnej zasadzie przedstawiona została większość tematów w tym numerze. Oto np. możemy przeczytać fragmenty pamiętnika Mieczysława Dębskiego i dowiedzieć się, jak wyglądała praca urzędnika Najwyższej Izby Kontroli w II Rzeczpospolitej. W innym miejscu zapoznamy się z obszernymi i szczegółowymi wspomnieniami świadków Jehowy z epoki rządów Adolfa Hitlera – jak byli traktowani, jaką postawę zachowywali w obozach koncentracyjnych i co myśleli o swoich oprawcach. Zyskamy także możliwość przyjrzenia się, życiu codziennemu internowanych w czasie stanu wojennego. Jakie zadawali sobie pytania? Co myśleli o sytuacji w jakiej znalazł się kraj? Z jakimi osobistymi rozterkami musieli się mierzyć?

Nowa „Karta” porusza także trudny temat tego, co działo się na ziemiach polskich po II wojnie światowej. Padają pytania o to jak wyglądało polskie społeczeństwo w momencie, gdy władzę przejmowali komuniści. Krytycznie przeanalizowany został m.in. stosunek polskiej administracji wobec niemieckich jeńców, folksdojczów i Ślązaków, nierzadko en bloc zaliczanych do grona kolaborantów, zdrajców. Zebrane wspomnienia świadków historii ukazują okrucieństwo nowego reżimu i udowadniają, że dla wielu mieszkańców ziem polskich zakończenie II wojny światowej wcale nie było końcem walki o godność.

W tym numerze wrócono także do tematu masakry Polaków w Ponarach, który poruszany był w 89. numerze „Karty”. Opublikowano mianowicie list od Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy, krytykujący sposób, w jaki ukazano tę tragedię. Wraz z nim wydrukowano odpowiedzi redakcji oraz historyków. Takie zestawienie daje – nieczęstą przecież w debatach historycznych – szansę na poznanie obu punktów widzenia na tę sprawę. Nie zmienia to jednak faktu, że jednoznaczne rozstrzygnięcie sporu wydaje się bardzo trudne, tym bardziej, że temat ten wciąż jest obiektem badań, a przy tym wywołuje wiele kontrowersji.

Obszerne teksty źródłowe wzbogacone zostały przez fotografie i grafiki, co od wielu lat pozostaje znakiem rozpoznawczym „Karty”. Prócz dobrej jakości, różnorodności i dyskusyjności artykułów, kwartalnik charakteryzuje się również tym, że porusza tematy rzadziej obecne na forum publicznym. Potrafi jednocześnie przekonać czytelnika, że mamy tu do czynienia z rzeczami równie ważnymi, którym warto przyjrzeć się znacznie bliżej. Pod tym względem również ten numer spełnia swoją rolę. Stanowi bogatą skarbnicę źródeł historycznych i interpretacji. Wystarczy po niego sięgnąć, a czeka nas prawdziwa historyczna uczta.