Matura historia 2022 – konspekty wypracowań
Matura historia 2022 arkusze CKE: LINK
Matura z historii 2022 – odpowiedzi do części testowej
Matura z historii 2022 – konspekty wypracowań (poziom rozszerzony):
1. Opisz ekspansję Aleksandra Wielkiego i oceń jej skutki.
Aleksander III został królem Macedonii w 336 r. p.n.e., a już dwa lata później wyruszył na czele armii do Azji Mniejszej.
Najważniejsze bitwy:
- 334 r. p.n.e. bitwa nad rzeką Granikos – kiedy pokonał wojska perskich satrapów. Nastąpiło wyzwolenie spod perskiego panowania greckich miast położonych na wybrzeżu Morza Egejskiego
- 333 r. p.n.e. bitwa pod Issos w Cylicji i pokonanie Dariusza III, który uciekł z pola bitwy, a Macedończycy pojmali członków rodziny króla Persji.
- 332 r. p.n.e. zdobycie Tyru i Gazy, następnie podbił Egipt i założył Aleksandrię
- 331 r. p. n.e. bitwa pod Gaugamelą w Mezopotamii i wygrana z Persją, a następnie zajęcie Babilonu i Suzy
- 330 r. p.n.e. zdobył Persepolis i spalił pałac Kserksesa w odwecie za spalenie Aten przez tego króla w V w. p.n.e.
- 327 r. p.n.e. – wyprawa do Indii i w 326 r. p.n.e. w bitwie nad rzeką Hydaspes pokonanie hinduskiego władcy Porosa.
W efekcie podbojów Aleksander Wielki stworzył potężne imperium i złamał potęgę imperium perskiego. Założył około 70 miast nazwanych na jego cześć Aleksandrią. Jego państwo graniczyło z Morzem Adriatyckim na zachodzie i rzeką Indus na wschodzie. Rozciągało się od Kaukazu na północy aż po południową granicę Egiptu na południu. Imperium to zamieszkiwały ludy o różnym pochodzeniu etnicznym mówiące różnymi językami. Zakładał greckie kolonie, dzięki którym rozprzestrzeniała się helleńska kultura, co doprowadziło do wykrystalizowania się kultury hellenistycznej.
2. Scharakteryzuj polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania wypraw krzyżowych oraz oceń skutki ruchu krucjatowego.
Krucjaty (wyprawy krzyżowe), od łacińskiego słowa "crux" (krzyż), były zbrojnymi wyprawami podejmowanymi od XI do XIII wieku przez chrześcijańskie rycerstwo na wezwanie papieży. Ich celem było wyzwolenie Ziemi Świętej z rąk muzułmanów.
1095 rok – wezwanie papieża Urbana II (synod w Clermont)
1096-1099 – pierwsza krucjata rycerska, utworzenie Królestwa Jerozolimskiego.
1291- upadek Akki, ostatniej twierdzy krzyżowców w Ziemi Świętej (koniec Królestwa Jerozolimskiego).
Uwarunkowania. Przyczyny:
1) Palestyna została zajęta przez Turków Seldżuckich, którzy byli wrogo nastawieni do chrześcijan pielgrzymujących do Ziemi Świętej.
2) Miejsca święte i chrześcijańskie relikwie znalazły się w rękach innowierców.
3) Papieskie wezwanie otwierało przed uboższym rycerstwem szansę na zdobycie majątków i łupów. Zubożenie dużej grupy ludzi w wyniku klęski głodu i zakończenia wojen feudalnych tworzyło ludzką bazę dla wypraw.
4) Żarliwa wiara ludzi żyjących w średniowieczu. Przykład: wyprawa dziecięca zorganizowana w 1212 roku pod wpływem teorii głoszącej, że tylko niewinne istoty mogą wyzwolić Ziemię Świętą oraz pierwsza wyprawa, tzw. ludowa, zorganizowana w 1096 roku (uczestniczyli w niej przedstawiciele uboższych warstw społecznych, głównie chłopi i drobne rycerstwo).
5) Krucjaty stanowiły element rywalizacji papiestwa i cesarstwa w wiekach średnich. Europejscy monarchowie chętnie podejmowali się wyzwania dołączenia/organizacji wypraw.
6) Wzrost znaczenia włoskich miast handlowych oraz handlu z Bliskim Wschodem.
Skutki:
1) W wyniku krucjat nastąpiło ugruntowanie pozycji papiestwa oraz królów Francji w świecie chrześcijańskim.
2) Nastąpił wzrost uczestniczących w ruchu krucjatowym miast włoskich (Wenecji, Pizy, Genui) i rozwój handlu we wschodniej części Morza Śródziemnego.
3) Utworzenie zakonów rycerskich (joannici, templariusze, Krzyżacy) i rozkwit ruchu pielgrzymkowego do Ziemi Świętej.
4) Znaczące straty ludzkie (w wyniku walk, chorób, głodu) i materialne (zniszczenie Konstantynopola w 1204 roku, dzieła sztuki, budynki).
5) Osłabienie Bizancjum i pogorszenie stosunków pomiędzy zachodnim chrześcijaństwem a innymi religiami, także prawosławiem. Wzrost nietolerancji religijnej w Europie.
6) Powstanie Królestwa Jerozolimy. Intensyfikacja kontaktów pomiędzy Wschodem a Zachodem (handel, wymiana kulturowa,transfer wiedzy, rozwój nauki).
Ocena
3. Wyjaśnij genezę i scharakteryzuj postanowienia unii lubelskiej.
Wstęp
Unia lubelska, powstała na mocy porozumienia zawartego 1 lipca 1569 roku między stanami Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, miała szczególny charakter. Chociaż nie był to pierwszy związek łączący oba narody, był zdecydowanie silniejszy od dotychczasowych. O ile wcześniejsze unie personalne, zawarte m.in. w Krewie i Horodle łączyły oba państwa wyłącznie osobą monarchy, o tyle unia lubelska, zwana również unią realną, doprowadziła do powstania jednego, wspólnego państwa – Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W takiej formie istniała ona przed ponad dwa wieki – aż do czasu rozbiorów.
Rozwinięcie
Geneza zawarcia unii lubelskiej:
· unia zawarta w Lublinie stanowiła ukoronowanie związku polsko-litewskiego rozwijającego się od dziesięcioleci – postulaty wcielenia Wielkiego Księstwa Litewskiego do Korony Królestwa Polskiego znajdowały się już w teksćie unii zawartej w Krewie w 1385 roku. W połowie XVI wieku coraz głośniej zaczęli podnosić je przywódcy ruchu egzekucyjnego – Mikołaj Sienicki i Rafał Leszczyński,
· w 1548 roku rządy w Polsce objął koronowany jeszcze za życia ojca Zygmunt II August. Wobec braku posiadania przezeń potomków, zauważalne stało się dążenie do zacieśnienia związku między państwami i połączenia ich czymś więcej, niż tylko osobą monarchy,
· istotny grunt pod unię zawartą w Lublinie stworzyły również dążenia emancypacyjne szlachty litewskiej – zmierzała ona do uzyskania praw politycznych podobnych do tych, jakie posiadała szlachta polska, a zacieśnienie związków z Królestwem Polskim taką właśnie szansę stwarzało,
· za zawarciem nowej unii przemawiało też zagrożenie z zewnątrz – Wielkie Księstwo Litewskie nie było w stanie samodzielnie prowadzić wojny z Rosją Iwana IV Groźnego.
Postanowienia unii lubelskiej:
· zawarcie unii lubelskiej doprowadziło do stworzenia federacji składającej się z dwóch równoprawnych członków – oba państwa razem wybierały wspólnego monarchę, powoływały wspólny Sejm i Senat, ujednolicały system monetarny i prawny oraz prowadziły wspólną politykę obronną i zagraniczną
· odrębne pozostały urzędy centralne, wojsko i języki, jak również sądownictwo i prawo sądowe,
· przed podpisaniem unii nastąpiła inkorporacja Wołynia, Podola i Kijowszczyzny do Korony – za zgodą tamtejszych posłów i przy sprzeciwie możnowładców litewskich, obawiających się dalszego uszczuplania obszaru Litwy. Oprócz tego do Korony włączono Prusy Królewskie,
· zniesiono zakaz nabywania przez Polaków dóbr na Litwie – od momentu zawarcia unii szlachta tak z Polski, jak i z Litwy, otrzymała możliwość nabywania majątków na terenie całego państwa,
· zachowano w mocy dotychczasowe prawa i przywileje, do tego panowie litewscy zapewnili sobie, że na terenie Litwy nie zostanie przeprowadzona egzekucja dóbr.
Zakończenie
Unia lubelska była zjawiskiem wyjątkowym na tle ówczesnej Europy – nie tyle ze względu na fakt zaistnienia, co przez jej trwałość, zasięg i skutki, jakie za sobą pociągnęła. Z jednej strony stworzenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów stało się przyczyną długotrwałych wojen z Rosją i Turcją. Z drugiej – z olbrzymim potencjałem ludzkim i terytorialnym zyskała ona silniejszą pozycję polityczną i wojskową w ówczesnej Europie.
4. Scharakteryzuj i oceń politykę Napoleona Bonaparte wobec sprawy polskiej. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 30–31 arkusza).
Wstęp
Postać Napoleona utrwaliła się w historii Polski w sposób szczególny. Upamiętniony został w Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, gdy „dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy”. Z drugiej strony istnieje jeszcze czarna legenda francuskiego wodza. Zarzuca się mu instrumentalne wykorzystywanie Polaków do swoich celów politycznych i wojskowych. Te dwa trudne do pogodzenia wizerunki są częścią jednej całości, ale w ostatecznym rozrachunku można jednak przyjąć, że bilans epoki napoleońskiej wyszedł dla sprawy polskiej na plus.
Rozwinięcie
1. Legiony Polskie zostały utworzone z polskich imigrantów politycznych, jeńców i dezerterów z armii austriackiej. Powstały w czasie istnienia rewolucyjnej Republiki Francuskiej. Legiony walczyły pod wodzą Napoleona, który będąc wówczas generałem dzięki błyskotliwym zwycięstwom pokonał Habsburgów. To właśnie wtedy rozpoczynała się legenda napoleońska, czego pamiątką stał się hymn narodowy.
2. Szybko po rozpoczęciu się dobrej legendy, pojawił się również czarny epizod. Już jako Konsul, Napoleon nie mogąc spełnić aspiracji Polaków i obawiając się nacisków politycznych ze strony swoich przeciwników, wysłał polskich żołnierzy na San Domingo, by tłumili tam lokalne powstanie. Walcząc w trudnych warunkach zostali zdziesiątkowani w wyniku trudnych zmagań i chorób. Dodatkowym ciężarem była tutaj konieczność walki z ludźmi, którzy walczyli o swą wolność, co negatywnie działało na morale Polaków, których cel służby był identyczny.
3. Już w 1807 r. po wojnie z Prusakami i Rosją, utworzono na terenach Prus Księstwo Warszawskie. Było to państwo zależne od Cesarstwa Francuskiego, ale w końcu po rozbiorach pojawił się znów polski byt polityczny, co było ogromnym przełomem. Księstwo uzyskało własną konstytucję, a wiele różnych działań i reform wprowadzonych przez polityków i urzędników miało formę bardzo nowoczesną. Wprowadzano m.in. kodeks cywilny Napoleona.
4. Księstwo utrzymywało ogromną, w stosunku do terytorium i finansów armię. Nie można jednak rozpatrywać tego jedynie w kontekście zapewnienia rekruta Napoleonowi, ponieważ kraj sam w sobie był daleko wysuniętą i zagrożoną częścią francuskiego imperium. Wykorzystać to próbowała Austria w 1809 roku, co zostało udaremnione, a Księstwo zwiększyło się o Galicję Zachodnią.
5. Napoleon dążąc do wojny z Rosją miał specjalne miejsce dla Polski. Rozpoczynając „drugą wojnę polską” wychodził z nadzieją, że uzyska poparcie na porozbiorowych ziemiach polskich. Obiecywał rozszerzenie granic księstwa, a wręcz utworzenie Królestwa Polskiego. Nadzieję o dalszej odbudowie państwa polskiego skończyły się w wyniku nieudanej kampanii rosyjskiej w 1812 r.
Zakończenie
Podsumowując, Napoleon był politykiem, który grał kartą polską, ale jego działania (poza nieszczęsnym San Domingo) były w dużej mierze pozytywne. Utworzenie przez niego Księstwa Warszawskiego przywróciło Polakom podmiotowość, której nie można już było zakwestionować na Kongresie Wiedeńskim. Utworzenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Królestwa Polskiego i Rzeczpospolitej Krakowskiej rzecz jasna nie zaspokajało ambicji niepodległościowych Polaków, ale był to ogromny krok naprzód w porównaniu z sytuacją z 1795 roku.
5. Scharakteryzuj stalinizm w Polsce jako przykład systemu totalitarnego w jego wymiarze politycznym, społeczno-gospodarczym i kulturowym. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 32–33 arkusza).
Wstęp:
Stalinizm to system totalitarny, który ukształtował się w latach 30. XX wieku w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich pod rządami komunistycznej dyktatury Józefa Stalina. Opierał się na rządach jednej partii, której skuteczność determinowana była skalą przymusu, propagandy oraz centralnie sterowanej gospodarki planowej. Stalinizm w Polsce ukształtował się wraz z powstaniem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w grudniu 1948 roku (15 grudnia 1948 r.), na której czele stanął Bolesław Bierut. PZPR miała sprawować władzę w imieniu „ludu pracującego miast i wsi”. Cała władza w kraju znajdowała się pod rządami partii, która ustalała główny kierunek działań administracji państwowej, jednocześnie nadzorując ich wykonanie.
Rozwinięcie:
Wymiar polityczny:
Polityka partii rządzącej opierała się na rozbudowanym aparacie inwigilacji i terroru, który miał chronić socjalizm przed wrogami klasowymi oraz zachodnimi (imperialistycznymi) szpiegami. Nad społeczeństwem czuwało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a do więzienia można było trafić za „przestępstwa” gospodarcze lub polityczne, którymi mogło być wszystko, co nie spodobało się władzy. W Polsce istniała rozległa sieć donosicieli, a samemu Ministerstwu podlegała Milicja Obywatelska (MO) oraz Korpus Bezpieczeństwa Obywatelskiego (KBW). Śledztwa wobec „zdrajców” systemu charakteryzowały się szczególną brutalnością. Przesłuchiwani byli poddawani torturom, bici oraz zastraszani. Istnieją również przypadki śmierci przez zakatowanie. Głównymi ofiarami represji byli m.in. przedwojenni oficerowie Wojska Polskiego, żołnierze AK, żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którzy po wojnie postanowili powrócić do ojczyzny. Wśród prześladowanych, a następnie straconych znalazł się gen. August Emil Fieldorf o pseudonimie „Nil” (co przedstawia źródło A), który w czasie wojny stał na czele Kedywu. Władza nękała również duchowieństwo, inteligencję, przedsiębiorców i każdego, kto ośmielił się skrytykować partię. Procesy pokazowe w owym czasie stanowiły stały element rzeczywistości. W końcu wróg był przebiegły i mógł ukryć się wszędzie, nawet na najwyższych szczeblach władzy. Społeczeństwo żyło w nieustannym strachu, gdyż nawet nieumyślna uwaga mogła stać się przyczyną aresztowania. Represje dotykały nie tylko oskarżonych, ale również ich rodziny. Stalinowski terror w Polsce pochłonął wiele istnień (szacuje się, że ok. 100 tys. ofiar).
Ogromną rolę w służbie partii odegrała propaganda. Funkcjonował monopol informacyjny, który reprezentował jedyną „słuszną” linię narracyjną. Ta praktyka była skuteczna, gdyż środki przekazu uległy nacjonalizacji, a także funkcjonowała restrykcyjna cenzura. W stalinowskiej wizji rzeczywistości demonizowano imperializm, jednocześnie gloryfikując socjalizm.
Skupiono się na militaryzacji państwa i w związku z tym rozbudowywano przemysł zbrojeniowy. Stalin chciał, aby wszystkie kraje demokracji ludowej były przygotowane na ewentualny konflikt zbrojny ze Stanami Zjednoczonymi. W rozbudowie wojska polskiego brali udział oficerowie radzieccy, a wśród polskich oficerów przeprowadzono kadrowe czystki. Zgodnie z zasadą terroru, likwidowano każdą „niepewną” jednostkę.
Stalin był przedstawiany jako ojciec narodu, w Polsce za jego odpowiednik uznawano Bieruta. Dominował kult jednostki, który w pewnym sensie zastępował religię.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza nie była jedyną partią w rządzie, ale Zjednoczone Stronnictwo Ludowe oraz Stronnictwo Demokratyczne były uznawane za przybudówki PZPR, które w rzeczywistości podlegały jej wpływom. Można więc uznać, że PZPR była partia dominującą.
22 lipca 1952 roku wprowadzono w Polsce nową konstytucję (źródło C2). Jej projekt przetłumaczono na język rosyjski, aby Stalin osobiście mógł nanieść poprawki (źródło C1). Nastąpiły gruntowne zmiany administracyjne. Państwo od teraz nazywało się Polską Rzeczpospolitą Ludową, a z głowy orła umieszczonego na polskim godle zniknęła korona. Zniesiono trójpodział władzy na rzecz „demokracji ludowej”. Konstytucja wprowadzała jednoizbowy parlament (sejm) oraz Radę Państwa odpowiadającą kompetencjami kolegialnej głowie państwa. Konstytucja zapowiadała rozszerzone prawa obywatelskie oraz wolność słowa, ale rzeczywistość podszyta stalinowskim terrorem zweryfikowała te szumne obietnice.
Społeczno-gospodarczy:
Jednym z najważniejszych założeń gospodarczych polskiego stalinizmu było wprowadzenie długofalowych planów gospodarczych. Pierwszy z nich – plan trzyletni (1947–1949) uznaje się za jedyny skuteczny. W czasie jego trwania udało się odbudować gospodarkę ze zniszczeń wojennych. Rozwinął się również przemysł i nastąpiła wzmożona migracja ludności wiejskiej do miast. Z kolei głównym założeniem planu sześcioletniego, realizowanego w latach 1950–1955 (do którego nawiązuje źródło B), było przebudowanie polskiej gospodarki na wzór radziecki. Priorytetem planu sześcioletniego była intensyfikacja rozwoju przemysłu ciężkiego i metalowego. Za symbol tych przemian uznaje się Nową Hutę koło Krakowa. W tym okresie nastąpiła kolejna fala migracji ze wsi do miast. Plan sześcioletni okazał się niekorzystny przede wszystkim dla rolnictwa. W 1952 roku wprowadzono po raz kolejny dostawy obowiązkowe produktów rolnych. Ucierpieli na tym rolnicy, którzy musieli oddawać swoje płody rolne za połowę wartości rynkowej. Ponadto nasiliła się polityka kolektywizacji indywidualnych gospodarstw rolnych i tworzenia w ich miejsce państwowych spółdzielni.
Współzawodnictwo pracy stało się kolejnym komponentem stalinowskiego reżimu. Idealizowanym wzorcem postawy był „przodownik pracy”, który przewyższał określone przez władze normy – przeliczane w ilości i szybkości produkcji. Przodownicy otrzymywali nagrody i premie za swoją „chwalebną postawę”, a o ich wyczynach powstawały nawet filmy oraz wiersze.
W latach 1947–1949 przeprowadzono radykalny projekt polityki gospodarczej, zwany „bitwą o handel”. Jego inicjatorem był Hilary Minc. Cel przedsięwzięcia zakładał eliminację prywatnego sektora handlu poprzez utrudnienia i represje względem właścicieli sklepów. W ich miejsce wprowadzono „placówki uspołecznione”, czyli np. sieci sklepów „Społem”.
Kulturowy:
Powstał nowy nurt w sztuce – socrealizm, czyli realizm socjalistyczny. Jego zasady zostały narzucone wszystkim artystom: architektom, malarzom, kompozytorom, poetom, itd. Sztuka od tej pory stała się kolejnym narzędziem propagandy. W architekturze i rzeźbie dominował monumentalizm, którego przykładem jest choćby „dar narodu radzieckiego dla bratniego narodu polskiego”, czyli Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Głównymi tematami wszelkich przedstawień i utworów stały się problemy produkcji, walka klas, kult pracy fizycznej oraz budowa i sukcesy socjalizmu. Ich przekaz miał nieść jasny dla wszystkich morał. Ważnym aspektem nurtu socrealistycznego był także kult jednostki, w którym dominowały tendencje do przejaskrawiania osób oraz związanych z nimi zjawisk (zaprezentowany choćby w źródle D). W Polsce na wzór kultu Stalina propagowano kult Bieruta. Nie mniej istotne były również motywy ludowe w sztuce. Lud miał mieć jeden głos, dlatego dominowała muzyka chóralna oraz pieśni masowe.
Kultura w coraz większym stopniu była sowietyzowana. Upaństwowiono infrastrukturę kulturalną, czyli teatry, kina, filharmonie oraz wydawnictwa. Literaturę i sztukę poddano cenzurze. Od 1945 roku trwały akcje wycofywania z bibliotek publicznych książek, które uznawano za sprzeczne z polityką i ideologią Polski Ludowej. Ponadto każde dzieło kultury, które zostało uznane przez kierownictwo PZPR za niezgodne z obowiązującymi poglądami partii było cenzurowane lub otrzymywało zakaz rozpowszechniania.
Szkoły stały się terenem indoktrynacji nowej władzy, a głównym narzędziem propagandowym partii w placówkach edukacyjnych był Związek Młodzieży Polskiej. Upowszechniono model jednolitej, bezpłatnej oświaty, gdzie miały ulec zatarciu różnice w wychowaniu dzieci z różnych klas społecznych. Wprowadzono obowiązkowe lekcje języka rosyjskiego, a lekcje historii przybrały formę ideologiczną. Dzieci uczyły się o „walce klas” z przełożonych na polski, rosyjskich podręczników. Nauka została zupełnie podporządkowana systemowi stalinowskiemu. Prace naukowe, które nie zgadzały się z linią partyjną były cenzurowane, a np. w naukach humanistycznych i społecznych dominował marksizm.
Trwała również walka z religią. Represjonowano duchownych, czego przykładem było uwięzienie bez wyroku sądowego prymasa Stefana Wyszyńskiego. Wycofano religię ze szkół, a Kościół stopniowo był pozbawiany dóbr ziemskich. Partia tolerowała jedynie „księży-patriotów”, którzy współpracowali z rządem.
Podsumowanie: 5 marca 1953 roku zmarł Stalin. Wydawałoby się, że śmierć „Wielkiego Wodza” zakończy okres trawiącego Polskę reżimu. Nadal żył jego naśladowca – Bolesław Bierut, który nie zamierzał rezygnować z totalitarnej formy rządów. „Wzniosłe” założenia stalinizmu w rzeczywistości szkodziły Polsce. Zniszczyły każdego, kto sprzeciwił się władzy – choćby dokonał tego nieświadomie. Spłycały i marginalizowały polską kulturę. Społeczeństwo poddawano nieustannej indoktrynacji, a gospodarka powoli chyliła się ku upadkowi. Stalinizm stworzył idealne podwaliny pod rządy komunistyczne i związany z nimi marazm.
Jak poszła Wam matura z historii 2022? Który temat maturalny wypracowania wybraliście i co sprawiło Wam największą trudność? Podzielcie się swoimi opiniami w komentarzach!
Matura historia 2022– porady
· Jak napisać wypracowanie na maturze z historii? (cz. 1);
· Jak napisać wypracowanie na maturze z historii? (cz. 2);
· Analiza i interpretacja źródeł;
· Słowniczek maturzysty – 100 najważniejszych pojęć historycznych;
