Tariq Ali – „Księga Saladyna” – recenzja i ocena

Przeczytaj też fragment książki

„Księga Saladyna” to drugi tom cyklu „Kwintet Muzułmański”, opowiadającego o spotkaniach i konfliktach cywilizacji muzułmańskiej i chrześcijańskiej w średniowieczu. Pierwszy tom, noszący tytuł „W cieniu drzewa granatu”, przedstawia historię Arabów w Hiszpanii w czasach rekonkwisty, natomiast drugi poświęcony został postaci Saladyna i jego walce z krzyżowcami. Historia zmagań dwóch kręgów kulturowych została przedstawiona z bardzo ciekawej i oryginalnej perspektywy – zupełnie obcej w Europie perspektywy muzułmańskiej.

Tariq Ali, Brytyjczyk pakistańskiego pochodzenia i absolwent Oxfordu, jest pisarzem, dziennikarzem, reżyserem i politologiem, autorem wielu książek dotyczących m.in. problemów Pakistanu oraz relacji chrześcijan i muzułmanów we współczesnym świecie. W 2003 roku wydał książkę, w której krytykował inwazję USA na Irak. Według niego współczesne konflikty między dwoma obszarami kulturowymi wywodzą się wprost ze sporów rozgrywających się w poprzednich, nawet bardzo odległych wiekach. Cykl powieści historycznych dotyczących zmagań dwóch światów wpisuje się więc znakomicie w obszar zainteresowań autora, ukazując kontekst historyczny najbardziej palących problemów naszych czasów.

Burzliwe dzieje krucjat poznajemy z perspektywy dworzan Saladyna oraz samego sułtana. Naszym przewodnikiem jest żydowski skryba Ibn Jakub. Przyjaźni się on z Ibn Majmunem (Majmonidesem, postacią historyczną), słynnym filozofem żydowskiego pochodzenia, który musiał w 1150 roku opuścić Hiszpanię ze względu na prześladowania religijne. Osiadł w Kairze, gdzie bardzo szybko doceniono jego umiejętności – został nadwornym lekarzem Saladyna. Pewnego wieczoru, kiedy Ibn Majmun jest w domu Ibn Jakuba, zjawia się tam niespodziewanie sam sułtan. Saladyn szuka zaufanego skryby, któremu mógłby powierzyć spisanie historii swojego życia. Majmonides oczywiście poleca mu Ibn Jakuba. W dalszej części powieści śledzimy więc równocześnie perypetie skryby na dworze wielkiego władcy i wydarzenia 1181 roku z jego perspektywy oraz historię życia Saladyna, którą sułtan opowiada skrybie, zaczynając od czasów dzieciństwa w Baalbek i Damaszku, aż do śmierci w 1193 roku. Widzimy więc postać Saladyna zarówno z perspektywy Ibn Jakuba, jak i jego własnej, możemy także przyjrzeć się całej biografii sułtana. Został on przedstawiony w powieści jako dobry władca – skryba podziwia go i przywiązuje się do niego. Sułtan jest bardzo energiczny, często zaskakuje ludzi ze swojego otoczenia, jest niezwykle pracowity i obowiązkowy, a także skryty. Zawsze działa rozsądnie i zachowuje umiar w radości i smutku, nie pozwala, „by zwycięstwo uśpiło jego czujność”. Porusza go widok lamentujących chrześcijan na ulicach Jerozolimy, chociaż krzyżowcy wyrządzili jego poddanym bardzo wiele zła. Ibn Jakuba również spotyka bardzo ogromna i bolesna tragedia spowodowana najazdem krzyżowców. Dla bohaterów powieści uczestnicy krucjat są barbarzyńcami, których trzeba wypędzić z zagarniętej siłą ziemi, należącej do muzułmanów. Frankowie dopuścili się wobec miejscowej ludności strasznych okrucieństw, a tymczasem wojsko Saladyna po zdobyciu Jerozolimy okazało im szacunek i litość: „łzy, które płynęły im po policzkach, były łzami wyrzutów sumienia i strachu. Chrześcijanie zdobyli władzę, mordując ludzi, i teraz obawiali się, że spotka ich ten sam los”. Oprócz fabuły osnutej na wydarzeniach historycznych nie zabrakło w powieści miejsca na ukazanie dworskich intryg i historii miłosnych.

Lepiej dopracowany mógłby być jednak język, którym posługuje się autor. Opowieści o wydarzeniach historycznych bywają źle wplecione w tok narracji, brakuje płynnego przejścia między przekazem faktografii a fabułą powieści, czytelnik odnosi czasem wrażenie, że autor wkłada w usta postaci prowadzących dialog fragmenty zdań z książek historycznych. Pozostałe wątki są jednak opisane w dobrym, literackim stylu.

„Księga Saladyna” jest z pewnością czymś więcej niż jedynie lekką beletrystyką z historycznym tłem. Ukazuje inne spojrzenie na krucjaty, zwraca uwagę na zbrodnie popełniane przez chrześcijan na muzułmańskiej ludności oraz przypomina o tym, że średniowieczną historię tworzyli nie tylko Europejczycy, którzy często postępowali w sposób karygodny i barbarzyński. Dzięki lekturze poznajemy też, przedstawioną przystępnie i ciekawie, biografię Saladyna – jednego z najsławniejszych władców tamtych czasów, jak również mamy szansę lepiej zrozumieć współczesne konflikty chrześcijan z muzułmanami.

Redakcja i korekta: Agnieszka Leszkowicz