Domicjan – cesarz potępiony
Domicjan – zobacz też: Konstantyn I Wielki: droga z zachodu na wschód
Popiersie Domicjana ze zbiorów Luwru (fot. sailko, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Domicjan objął władzę 14 września 81 roku jako następca swojego brata Tytusa. Dość szybko stało się jasne, że chce umocnić władzę i nie zamierza kontynuować koncepcji tak zwanej „komedii republiki” wypracowanej przez Augusta na początku I wieku. Ten, aby nie stracić sympatii poddanych mających złe skojarzenia z monarchią, sprawował władzę pod pozorami republikańskich urzędów i na mocy nadzwyczajnych uprawnień nadanych przez Senat za rzekome zasługi. Domicjan przyjął ponoć tytuł „dominus et deus” („pan i bóg”), co było niezgodne z wizerunkiem władcy jako pierwszego senatora (princepsa). Dążenie do umocnienia władzy i odsuwanie od niej stanu senatorskiego na rzecz ekwitów skutecznie zapewniło mu nienawiść najbliższego otoczenia oraz arystokracji. W rezultacie już po piętnastu latach rządów został zasztyletowany, a pamięć o jego istnieniu na mocy wyroku Senatu skazana została na potępienie.
Próby reformy ustroju miały w rozumieniu Domicjana przywrócić Imperium do świetności z czasów Augusta. Cesarz zwalczał korupcję pośród urzędników, usuwając sędziów, jeśli przyjmowali łapówki. Oszczerstwa (szczególnie pod adresem niego samego) karane były wygnaniem lub śmiercią. Szczególnie podejrzliwie podchodzono do aktorów, posądzanych o używanie satyry przeciwko władzy, zaś mimom całkowicie zabroniono publicznych wystąpień.
Domicjan wierzył, że do posiadania władzy absolutnej potrzebna jest kontrola nad każdym aspektem życia poddanych, a władca powinien być dla nich wzorem moralnym. W odróżnieniu od swoich poprzedników, Wespazjana i Tytusa, przy obsadzaniu urzędów rzadko faworyzował członków rodziny. Za ważny aspekt codzienności uznawał kultywowanie tradycyjnych wierzeń Rzymian, jakkolwiek inne kulty również były tolerowane, o ile nie ingerowały w rzymskie wierzenia i nie zagrażały im. Popularne stały się wówczas egipskie kulty Serapisa i Izydy, utożsamiane z Jowiszem i Minerwą.
O ile według Euzebiusza z Cezarei za czasów Domicjana dochodziło do prześladowań Żydów i chrześcijan, wiadomo dziś o nich raczej niewiele. Niechęć do wyznawców wiary mojżeszowej wynikać mogła z wzajemnej niechęci cesarza i arystokracji. Władca obawiając się o swoje życie doszukiwał się w swoim otoczeniu spiskowców, a podejrzenia te w pewnym momencie połączone zostały z wątkiem żydowskim – uleganie wpływom judaizmu mogło być wówczas karane wygnaniem lub śmiercią. Chrześcijanie jako nowa grupa religijna łatwo byli myleni z Żydami, w związku z czym obie społeczności niewyznające politeizmu narażone były na sankcje ze strony władzy.
Denar Domicjana (fot. Rasiel Suarez, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Wyprawy militarne czasów Domicjana miały głównie charakter obronny – to on był inicjatorem budowy linii umocnień („limesu”) w Germanii. Walczył przeciwko plemionom Chattów, Jazydów, Kwadów i Markomanów. Porażką zakończyły się jednak wojny przeciw Dacji w 88 roku – cesarz zmuszony został do uznania władcy Daków Decebala za króla i wypłacania mu corocznych świadczeń pieniężnych. Zamieszanie na północnym wschodzie próbował wykorzystać do przejęcia władzy w Rzymie Lucjusz Antoniusz Saturninus, namiestnik Germanii dowodzący dwoma legionami. Jakkolwiek powstanie dość szybko zostało stłumione, pociągnęło za sobą pewne konsekwencje. Po pierwsze, od tamtej pory w jednym obozie mógł stacjonować nie więcej niż jeden legion. Po drugie, wielu senatorów podejrzanych o uczestniczenie w buncie zostało skazanych na śmierć lub okaleczonych.
Choć zarówno lud (dzięki igrzyskom), jak i żołnierze (dzięki podwyżce żołdu) nie byli wrogami cesarza, nie można tego samego powiedzieć o przedstawicielach stanu senatorskiego. Trudno im się dziwić, skoro nawet Domicjan nie kryl faktu, że tą niechęć odwzajemnia. Oliwy do ognia dolewała także wspomniane już doszukiwanie się wszędzie spisków. Mściwość i okrucieństwo wykazywane podczas skazywania podejrzanych na podstawie anonimowych donosów doprowadziły w końcu do prawdziwego spisku, w wyniku którego 18 września 96 roku cesarz został zasztyletowany.
Bibliografia:
- Domicjan (24 października 51 - 18 września 96 n.e.) [w:] „Imperium Romanum. Historia antycznego Rzymu” [dostęp: 12 września 2016 roku] <[http://www.imperiumromanum.edu.pl/biografie/domicjan/]>.
- Jaczynowska Maria, Historia starożytnego Rzymu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.
- Swetoniusz, Żywoty Cezarów, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich/De Agostini Polska, Warszawa 2004.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
